Postavljeno je trajno spomen obeležje srpskim zarobljenicima i vojnicima stradalim u Prvom svetskom ratu na teritoriji Trentina, na Srpskom groblju nadomak mesta Kastelano u Italiji. Ispod planinskih vrhova od 2.059 metara, otkrivena je tabla sa nazivom Srpske staze.
- Iako se više od jednog veka nije pominjalo ovo mesto stradanja, dvojica istoričara i velikih srpskih prijatelja, Mauricio Manika, i Klaudio Tonoli, više od dve decenije vršili su ispitivanja i prikupljali dokumentaciju koju su krajem 2021. godine predstavili generalnom konzulu Ivani Stojiljković i sa njom do kraja realizovali sve ideje o obeležavanju ovog mesta stradanja i godišnjim komemoracijama, naveli su na sajtu generalnog konzulata Republike Srbije u Trstu.
Kako su podsetili iz konzulata u Trstu, spomen ploča sa imenima zarobljenika je postavljena jula 2022. godine ispred Kapele stradalima u Kastelanu, a postavljen je i drveni krst na masovnoj srpskoj grobnici iznad tog mesta nakon dve decenije ispitivanja terena i pronalaženja materijalnih dokaza u vidu toka sa kaiševa, metalnih dugmadi, nakita i novca.
Generalni konzul Stojiljković i istoričari Manika i Toneli su se dogovorili da izgradi spomenik od trajnog materijala i postavi natpis na početku Srpske staze kako bi osigurali trajnost spomenja.
Prema navodima iz Vlade Srbije, spomenik je na Srpskom groblju nadomak mesta Kastelano, postavilo Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Vlade Republike Srbije, a uz podršku italijanske regije Trentino Alto Adiđe i Opštinom Vila Lagarina.
Drugoj po redu komemoraciji stradalim zarobljenicima i vojnicima u Kastelanu 15. i 16. jula je prisustvovao i ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja u Vladi Republike Srbije Nikola Selaković koji je rekao da će istoričare Mauricija i Klaudija predložiti za najveća priznanja koja dodeljuje Republika Srbija.
- Komemoraciji su ove godine, pored ministra Nikole Selakovića, prisustvovali i generalni konzul nadležna za ovu teritoriju Ivana Stojiljković sa suprugom, generalni konzul Radmila Selaković, predsednik Crkvene opštine u Trstu, Zlatimir Selaković sa bratstvom, konzul Marina Lozar, sekretar generalnog konzula Ana Backović, predsednica Saveza Srba u Italiji, Lidija Radovanović i sekretar Jelena Glišić, predsednici i predstavnici brojnih srpskih udruženja sa teritorije Triveneta, dok su sa italijanske strane, pored najzaslužnijih istoričara- Mauricija Manike i Klaudija Tonolija, sa brojnim saradnicima iz istorijskog društva Pro loko Lokale i Don Zanoli, prisutni bili i predsednik Saveta provincije Trento – Valter Kasvalder, poslanica u italijanskom republičkom Parlamentu – Vanesa Katoi , gradonačelnica opštine Vila Lagarina – Julka Đordani i zamenik gradonačelnice Luka Lafi, kao i brojni vojni i civilni predstavnici ove regije, napomenuli su iz Generalnog konzulata Republike Srbije u Trstu.
Ministar je naveo da je seoce Kastelano, koje danas ima osam stotina žitelja, bilo mesto robovanja za stotine Srba tokom Prvog svetskog rata, pri čemu su stotine njih tu ostavili svoje živote.
Prema navodima ministra Selakovića, trasom Srpske staze su išli Srbi kao vojnici, zarobljeni na teritoriji Kraljevine Srbije, ali i Srbi iz Bosne i Hercegovine, iz Like, Severne Dalmacije, koji su bili zarobljeni tokom rata i osuđeni na prinudan rad samo zato što su pripadali srpskom narodu.
Selaković je podsetio da u gradu Roverto, u neposrednoj blizini, postoji spomen kosturnica sa sačuvanim posmrtnim ostacima 22 hiljade austrougarskih, italijanskih i čehoslovačkih vojnika iz Prvog svetskog rata.
U Rovertu se nalazi i veliko Zvono mira Marija Dolens, napravljeno 1924. godine, a tačno u podne 16. jula, sa posebnom dozvolom, zvono je otkucalo 100 udara za stradale srpske zarobljenike i vojnike i sve stradale u svim ratovima.
- Ovo je najveće zvono mira u svetu, izliveno od topovskih cevi i pušaka svih učesnika u ratovima, a sa ciljem da zvoni za slogu i mir među narodima. Među 180 zastava zemalja, na ovom mestu se nalazi i srpska zastava ispod koje je položeno cveće, naveli su iz Generalnog konzulata.
Istoričari Mauricio i Klaudio i meštanin sela Albino Manika su generalnom konzulu Ivani Stojiljković poklonili za uspomenu i u znak zahvalnosti prsten koji je pripadao nekome od srpskih zarobljenika. Stojiljković je obećala da će se taj prsten pažljivo čuvati na nekom posebnom mestu.
Iz konzulata su podsetili da je jula 2022.godine u Kastelanu održana dvodnevna dvodnevne komemoracija Od Balkana do Trentina, te da je u aprilu svečano otvorena izložbe pod istim nazivom u gradu Trstu koja će biti dostupna posetiocima do sredine septembra.
Stoiljković je podsetila da se u septembru planira izmeštanje izložbe fotografija Od Balkana do Trentina u Beograd i tom prilikom će se ostvariti poseta privrednika te italijanske regije glavnom gradu Srbije. U planu je i bratimljenje opštine Vila Lagarina sa jednom od opština u Srbiji.
Novi susret je dogovoren za jesen ove godine kada će se, na predlog ministra Selakovića, izvršiti rekonstrukcija života i rada srpskih zarobljenika tokom Prvog svetskog rata, učešćem učenika završnih godina vojne gimnazije, srednje škole unutrašnjih poslova, vojne akademije i kriminalističko-policijskog univerziteta.
